از احوالات اخیر این دوبلور پیشکسوت می‌پرسم. می‌گوید: «در حال‌حاضر به دلیل عمل جراحی‌ای که روی سرش انجام گرفته، در آی‌سی‌یو بستری است.» تلفن را قطع می‌کنم. روزگار غریب فراموشی صداهای ماندگار است. برخی تاریخچه ورود دوبله در ایران را از دهه 20 می‌دانند. درواقع از سال‌های 1320 به بعد، با خرید فیلم‌های وارداتی از کشورهای مختلف، پایه‌های دوبله در ایران به شکل رسمی گذاشته شد و به‌تبع آن، هنرمندانی به این عرصه وارد شدند که توانستند به مدد صداهای ماندگار، جذابیت نقش‌های اصلی فیلم‌ها را در اذهان عمومی دوچندان کنند. اگرچه تاریخچه دوبله در ایران، پربار و غنی است اما به نظر می‌رسد این وادی در سال‌های اخیر، به دلایل مختلف، افت‌و‌خیزهای زیادی داشته است. به‌ویژه اینکه تعدادی از دوبلورها و مدیردوبلاژهای پیشکسوت که سال‌ها، عمر و جوانی خود را در این عرصه صرف کرده بودند، امروز گوشه‌نشین شده و به دلیل مشکلات این عرصه، از فعالیت هنر دوبله کناره‌گیری کرده‌اند.
یک‌سال است از دوبله دور هستم
بهرام زند، یکی دیگر از مدیر دوبلاژهای شناخته‌شده‌ای است که سال‌هاست در این عرصه فعالیت مستمر داشته است. از او درباره وضعیت فعلی دوبله می‌پرسم. این هنرمند در این باره می‌گوید: «از آنجا که یک‌سال است کار نکرده‌ام نمی‌توانم به‌طور مشخص درباره شرایط دوبله صحبت کنم. چون در سال‌های اخیر دچار کسالتی شدم و به‌تبع آن ناچار شدم تن به جراحی بسپارم. روی این اصل است که نتوانستم فعالیتی در این وادی داشته باشم. در حال حاضر هم بعد از عمل جراحی، دوران نقاهت را می‌گذرانم و دیگر توان سابق را برای کار کردن در عرصه دوبله ندارم.»
بهرام زند، سرپرستی گویندگان را در سریالهای ایرانی ازجمله «امام علی (ع)» و «مدار صفر درجه» و مدیریت دوبلاژ را در مجموعه‌‌های خارجی پرمخاطبی مانند «جنگجویان کوهستان»، «شرلوک هلمز» و «ناوارو» عهده‌دار بوده است. خالق صداهای پرشکوه سینما و تلویزیون، حالا یک سال است که از فعالیت در هنر دوبله دور است.
وضعیت دوبله رضایت‌بخش نیست
او اضافه می‌کند: «هر چند متولیان امر یا به‌قولی سیاستگذاران فرهنگی هم به آن شکلی که باید نسبت به دوبلورهای پیشکسوت توجهی نشان نمی‌دهند؛ اما به‌شخصه هیچ‌وقت اهل گله‌گزاری نبوده‌ام و همیشه در طول این سال‌ها تلاش کرده‌ام با یک عمر فعالیت مستمر در دوبله، روی پای خود بایستم. چه‌بسا در سال‌های گذشته که شرایط دوبله در مقایسه با امروز، مطلوب و راضی‌کننده بود نه‌تنها توانستم خدمات ارزشمندی دراین وادی انجام دهم بلکه تا جایی که در توان داشتم، به اطرافیان و علاقه‌مندانی که تمایل داشتند به حوزه دوبله وارد شوند نیز کمک کردم. سال‌ها در جایگاه مدیر دوبلاژ و دوبلور با نوع خدمتی که انجام دادم، در بسیاری از فیلم‌ها حضور یافتم و صداپیشگی شخصیت‌های مختلف را به‌عهده داشتم. البته همان‌طور که اشاره کردم شرایط دوبله در سال‌های گذشته به‌مراتب بهتر از امروز بود. بودجه‌هایی از رهگذر فیلم‌هایی که برای دوبله وارد ایران می‌شدند در نظر گرفته می‌شد. این بودجه درنهایت بین دست‌اندرکاران دوبلور تقسیم می‌شد و بسیاری را در این مسیر منتفع می‌کرد. ولی متاسفانه هرچه جلوتر آمدیم، شرایط کار به‌ویژه برای آن گروه از دوبلورهایی که به‌نوعی پیشکسوت بوده‌اند و عمر وجوانی‌شان را در این وادی صرف کرده‌اند دشوارتر شده است.»
کنداکتور برنامه‌های تلویزیون جذاب نیست
با این مدیردوبلاژ این مساله را مطرح می‌کنم که آیا ممکن است یک دلیل کمرنگ شدن نقش دوبلورها در تلویزیون این‌گونه باشد که در سال‌های اخیر، کنداکتور برنامه‌های تلویزیون خالی از جذابیت بوده و همین نکته به ریزش آمار مخاطبان تلویزیون منجر شده است؟
زند در این‌باره نیز می‌گوید: «در اینکه اغلب برنامه‌های تلویزیون دیگر آن جذابیت و رنگ‌و‌بوی سابق را ندارد حرفی نیست. آنچه در حال‌حاضر و به‌طور مشخص در سال‌های اخیر اتفاق افتاده این است که به دلیل نبود جذابیت و کیفیت برنامه‌های تلویزیون، برخی از مردم تمایل به دیدن سریال‌ها و فیلم‌های ماهواره‌ای پیدا کرده‌اند. این اتفاق ناخوشایندی است که افتاده، چراکه می‌بینیم دوبله سریالهای آن طرف آب، نه‌تنها تعریفی ندارد بلکه در مواقعی اینقدر نازل و بی‌کیفیت هستند که آدم دلش برای وقت مخاطب می‌سوزد.»
مردم ما را فراموش نکرده‌اند
این دوبلور پیشکسوت اضافه می‌کند: «حرفه ما دشوار و در عین‌حال با فراز‌و‌نشیب‌های زیادی توام بوده است، ولی در تمام این سال‌ها و به‌رغم مشکلاتی که وجود داشته، این مردم بوده‌اند که به ما دلگرمی داده و مشوق ما بوده‌اند. هنوز هم وقتی مردم مرا در کوچه و خیابان می‌بینند اظهار لطف می‌کنند. از فیلم‌هایی که من دوبله کاراکتر اصلی یا مدیر دوبلاژ آن را بودم، یاد می‌کنند. گاه حتی از فیلم‌هایی حرف می‌زنند که یادم نمی‌آید ولی خوشحال می‌شوم کارهایی که در این سال‌ها انجام داده‌ام با خروجی مطلوب و سازنده‌ای توام بوده و توانسته در اذهان عمومی ماندگار شود. همین برایم کافی است و چیز دیگری نمی‌خواهم.»
این هنرمند پیشکسوت با بیان اینکه سال‌ها مدیردوبلاژی بهترین سریال‌ها و فیلم‌های خارجی و ایرانی را به‌عهده داشته‌ام، ادامه می‌دهد: «تمام فیلم‌هایی که در این سال‌ها کار کرده‌ام برایم خاطره است؛ خاطراتی که هرگز فراموش نخواهم کرد. احساس می‌کنم اگر تا امروز مشکلاتی را که در عرصه دوبله بوده تاب آورده‌ام تماما به خاطر لطف و توجه مردمی است که همیشه کارهای مرا با شوق و اشتیاق دنبال می‌کرده‌اند.»
برخی با گفتن یک جمله در فیلم، مدیر دوبلاژ شدند
خسرو خسروشاهی که همه ما او را با صداپیشگی «آلن دلون» بازیگر فرانسوی می‌شناسیم هم از دیگر هنرمندانی است که با او درباره مشکلات فعلی هنرمندان دوبلور صحبت می‌کنم. او هم مانند بهرام زند به این مساله اشاره می‌کند که زندگی همیشه فراز و نشیب‌های زیادی داشته و او تلاش کرده در این سال‌ها با تمام فراز‌و فرودهای آن کنار بیاید و شکایتی ندارد.
خسروشاهی می‌گوید: «فقط به همین نکته بسنده کنم که شرایط فعلی برای کار کردن در عرصه دوبله، دلنشین و دلچسب نیست. البته در این مدت پیشنهادهایی داشته‌ام، اما وقتی در کارهایی که قرار است به صداپیشگی و دوبله بپردازم دقیق می‌شوم می‌بینم اغلب آنها از کیفیت لازم برخوردار نیستند. به همین خاطر پیشنهادات را برای کار کردن قبول نمی‌کنم. مساله‌ای که درحال‌حاضر در دوبله وجود دارد این است که به آن شکلی که شایسته است نظارتی در این وادی صورت نمی‌گیرد. کار به جایی رسیده که هر کسی با گفتن یک جمله در یک فیلم، به درجه مدیر دوبلاژی رسیده است. آدم‌هایی از کوچه و خیابان آمده‌اند و فیلم‌هایی را در اختیار می‌گیرند که عملا نسبت به آن اشراف و دانشی ندارند. مشکلات و نواقص در دوبله، امروز تا اندازه‌ای است که فقط می‌توان گفت گله‌گزاری جواب نمی‌دهد و باید بگوییم کار از این حرف‌ها گذشته است.»
وقتی از این هنرمند درباره وضعیت دوبله سریالهای آن طرف آب سوال می‌کنم فقط به این جمله بسنده می‌کند که «سریالهای ماهواره، در ردیف کارهای سیاه هستند، یعنی سطح آنها اینقدر نازل و بی‌کیفیت است که تمایلی ندارم درباره این قبیل کارها حرف بزنم.»
جوانان می‌خواهند در دوبله یک‌شبه ره صدساله را بروند
منوچهر والی‌زاده هم از دیگر دوبلورهایی است که با او درباره شرایط دوبله به گفت‌وگو می‌نشینیم. او به‌واسطه فعالیت مستمر در حوزه دوبله، در این سال‌ها، یکی از شناخته‌شده‌ترین هنرمندان به شمارمی‌رود. وی به‌شکل اجمالی درباره شرایط دوبله می‌گوید: «درست است که هرازگاه پیشنهاداتی در حیطه دوبله می‌شود و به صداپیشگی در یک فیلم و سریال می‌پردازم، ولی مساله این است که شرایط کنونی دوبله به نسبت سال‌های اخیر تفاوت زیادی کرده و دستخوش تغییرات زیادی شده است. به بیان ساده‌تر، وضعیت دوبله، امروز آن‌طور که باید و شاید نیست. افرادی وارد دوبله شده‌اند که به قولی دیر آمده و می‌خواهند زود بروند. دیگر آن رنج و ممارست و تامل که هنرمندان پیشکسوت در این حیطه تحمل می‌کرده‌اند، در بین برخی از جوانان وجود ندارد. شرایط به شکلی شده که گروهی از جوانان تمایل دارند وقتی به عرصه دوبله وارد می‌شوند خیلی زود نتیجه بگیرند. درحالی که این حیطه نیازمند تامل و گذر زمان و از همه مهم‌تر پشتکار است.»
دوبله فیلم‌های فضای مجازی باندبازی است
نصرا... مدقالچی که در سال‌های گذشته علاوه‌بر صداپیشگی نقش‌های مختلف، دوبله صدای آنتونی هاپکینز بازیگر سرشناس را به‌عهده داشته، از دیگر هنرمندانی است که درباره شرایط دوبله حرف‌هایی برای گفتن دارد. او می‌گوید: «در حال‌حاضر دوبله دو فیلم مستند را در دست دارم، یکی از این فیلم‌ها «ماهی مرکب» نام دارد و دیگری «کوسه‌های دریای عمیق». هر دوی این فیلم‌ها در زمره بهترین آثار مستند جهان قرار دارند و قرار است بعد از اتمام کار از شبکه مستند یا شبکه چهار پخش شوند.»
این هنرمند هم با بیان اینکه دستمزدها در دوبله پایین است، اضافه می‌کند: «مطمئن نیستم ولی احتمال دارد بابت مدیر دوبلاژی و گویندگی این دو مستند نزدیک به یک میلیون و 200 هزارتومان به من داده شود. دستمزدها به‌معنی واقعی در عرصه دوبله اسف‌بار است، البته این مساله تازگی ندارد و شرایط به‌خصوص در سال‌های اخیر در دوبله به این شکل بوده است. یکی از مشکلاتی که در حال‌حاضر در این وادی وجود دارد، راه‌اندازی سینمای مجازی است، به‌ویژه اینکه این حیطه با یک باندبازی نیز توام شده است.»
شرایط دوبله امروز، نابسامان و آشفته است
مدقالچی با اشاره به اینکه از سال 1345 وارد عرصه دوبله شده است، اضافه می‌کند: «تا امروز 51 سال از فعالیت من در این وادی می‌گذرد. سال‌ها برای تلویزیون کار کرده‌ام و دوبله بسیاری از نقش‌های سینمایی و تلویزیونی را به‌عهده داشته‌ام. اما امروز بر این باورم که افرادی به عرصه دوبله وارد شده‌اند که عملا تخصص و اشرافی نسبت به این حیطه ندارند. در حالی که ضرورت دارد در دوبله، کار به کاردان سپرده شود.»
طرح تکریم در بهشت‌زهرا به کار ما نمی‌آید!
با این دوبلور پیشکسوت مساله طرح تکریم را که قرار بود در سال‌های اخیر به تعدادی از هنرمندان این عرصه ارائه شود مطرح می‌کنم. او دراین‌باره نیز می‌گوید: «وعده دادن این طرح از سال 91 به ما اعلام شده است، ولی تا امروز بی‌نتیجه مانده است. البته اخیرا بعد از پیگیری‌هایی که انجام شده، شنیده می‌شود که قرار است تا عید این طرح اجرایی و به دوبلورهای پیشکسوت داده شود. اگرچه تصور نمی‌کنم عید امسال هم چنین اتفاقی بیفتد. نکته‌ای که من درباره طرح تکریم به دست‌اندرکاران امر گفته‌ام این بوده که فقط یادتان باشد این طرح زمانی که راهی بهشت‌زهرا شدیم به کار ما نمی‌آید!»
وقتی درباره مبلغ دقیق طرح تکریم از مدقالچی سوال می‌کنم او می‌گوید: «پیش‌تر این مبلغ شامل یک‌میلیون و 200 هزارتومان بود، اما امروز به دو میلیون‌تومان رسیده است. درعین حال، با وجود آنکه چندین سال است از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدرک درجه یک هنری به من داده شده، ولی عملا این مدرک برآیندی برای من در پی نداشته است.»
حوزه دوبله نیازمند ممارست و تامل است
مدقالچی درباره حضور دوبلورهای جوان نیز می‌گوید: «آنهایی که می‌گویند جوانان نباید به این عرصه وارد شوند، از سر حب و بغض این حرف‌ها را مطرح می‌کنند. طبیعی است وقتی هنرمندی سال‌ها در یک حیطه کار می‌کند و به مرز بازنشستگی می‌رسد باید کنار برود و نیروی انسانی جوان جایگزین او شود. منتها نکته‌ای که درباره برخی از جوانان این حوزه وجود دارد، این است که صبر و تحمل ندارند و می‌خواهند خیلی زود وقتی به این عرصه وارد می‌شوند گویندگی نقش اول یک فیلم را به‌عهده بگیرند. درحالی که دوبله، حیطه‌ای است که نیازمند پله‌پله طی کردن است تا هنرمند بتواند به مسیر ایده‌آل دراین وادی دست یابد.»
* نویسنده : آزاده صالحی روزنامه‌نگار